Rodzaje żywopłotów
Żywopłot to nasadzenie z drzew, krzewów lub krzewinek w linii prostej, tak aby rośliny tworzyły rodzaj muru odgradzającego jedną przestrzeń od innej. Początkowo miał on charakter jedynie ochronny i obronny. W miarę rozwoju sztuki ogrodowej żywopłoty coraz częściej nabierały charakteru tylko ozdobnego – stały się nieodzownym elementem ogrodów renesansowych i barokowych.
Żywopłot kojarzy nam się przede wszystkim z równo przyciętymi krzewami, jednak bardzo ładne i gęste żywopłoty można stworzyć także z gatunków, które nie cięte są wielkimi drzewami (buk, grab, dąb). Nie zawsze też żywopłot musi być strzyżony. Liczne krzewy ozdobne z kwiatów doskonale nadają się do tworzenia zwiewnych, naturalnych osłon (tawuły, żylistki, jaśminowce, krzewuszki). Na żywopłoty z powodzeniem możemy także stosować pnącza. Posadzone przy ogrodzeniu szybko dadzą gęstą osłonę, a ich dodatkowym atutem jest to, że nie musimy ich strzyc kilka razy w roku. Na żywopłoty z pnączy szczególnie nadają się winobluszcze, trzmielina Fortune`a, rdest czy zimozielony bluszcz. Dobór krzewów żywopłotowych do naszych ogrodów jest ściśle uzależniony od tego, jaką ma pełnić funkcję.
Ze względu na funkcje
Żywopłoty ochronne
Jest to najbardziej pierwotna funkcja żywopłotów. Żywopłot taki chroni wnętrze ogrodu przed hałasem, kurzem, zapachem, wiatrem, wścibskim okiem sąsiada. Najczęściej odgradza nas od ulicy lub przylegającej posesji. Nie musi być szczególnie ozdobny, powinien natomiast być wysoki, gęsty od samego dołu i wytrzymały na niesprzyjające warunki (kurz, suche miejskie powietrze, zasolona gleba). Dobrze też, żeby był przez cały rok zielony.
Na żywopłot ochronny świetnie nadają się np: świerk pospolity (Picea abies), grab pospolity (Carpinus betulus), ligustr pospolity (Ligustrum vulgare), modrzewie (Larix), klon polny (Acer campestre), głogi (Crataegus).
Żywopłoty obronne
Jak sama nazwa wskazuje, mają nas bronić, są więc zaopatrzone w kłujące elementy – kolce, ciernie, igły. Podobnie jak poprzednia grupa, nie muszą być piękne, mają być użyteczne tzn. skutecznie odstraszać nieproszonych gości. Gatunki te najczęściej nie wymagają cięcia, zresztą cięcie ich, ze względu na pełnioną funkcję jest mocno utrudnione. Te żywopłoty, podobnie jak poprzednie są najczęściej wysokie i bardzo wysokie. Na żywopłoty obronne wykorzystujemy: głogi, róże, rokitnik, ognik, jałowiec pospolity.
Żywopłoty ozdobne
Ten rodzaj żywopłotu spotykamy w naszych parkach i ogrodach najczęściej. Może mieć jednocześnie charakter ochronny i obronny, ale przede wszystkim ma przyciągać wzrok swoim urokiem. Żywopłoty ozdobne nie muszą być wysokie (spotyka się nawet kilkucentymetrowe), nie muszą przed niczym ani nikim chronić, mają za to ładnie wyglądać. Są często stosowane do przedzielenia fragmentów wnętrza ogrodu o różnym charakterze (np. część użytkową od wypoczynkowej), mogą stanowić obwódkę do kwietników, ogródków ziołowych, warzywnych itp., w ogrodach historycznych służyły do tworzenia zielonych labiryntów. Żywopłoty ozdobne mogą mieć różne walory dekoracyjne: liście (np. odmiany krzewów o liściach barwnych w czasie wegetacji, drzewa i krzewy o liściach przebarwiających się jesienią, krzewy zimozielone), kwiaty, owoce, pędy. Gatunków i odmian wykorzystywanych na żywopłoty jest tak dużo, że nie będę ich tu wymieniać, odsyłam natomiast do przeglądu roślin żywopłotowych.
Ze względu na sposób prowadzenia
Ze względu na sposób prowadzenia żywopłoty dzielimy na strzyżone (formowane) i niestrzyżone (nieformowane).
Żywopłoty strzyżone (formowane)
Widzimy je w parkach i ogrodach najczęściej, i to z nimi kojarzy nam się nazwa „żywopłot”. Dobrze przycięte wyglądają jak mur i najlepiej spełniają swoją funkcję ochronną i odgradzającą. Także żywopłoty wewnątrz ogrodu, oddzielające jeden fragment ogrodu od drugiego to najczęściej żywopłoty formowane. W historycznych ogrodach barokowych jednym z głównych elementów są idalnie przycięte niższe lub wyższe żywopłoty.
Niewątpliwą zaletą żywopłotów formowanych jest ich gęstość i szczelność. Prawidłowo prowadzony, po wielu latach stanie się nieprzepuszczalny dla oczu ciekawskich, dla hałasu i zanieczyszczeń. Jest idealny tam, gdzie jest mało miejsca np. sadzony wzdłuż wąskich alejek ogródków działkowych czy w ciasnej zabudowie domków jednorodzinnych. Zadbane żywopłoty formowane nie mają szansy kwitnąć i owocować, więc zawsze są to wyłącznie zielone ściany (lub inne barwy, gdy krzew ma inną barwę liści).
Żywopłoty formowane są trudne w utrzymaniu. Wymagają kilkukrotnego strzyżenia w ciągu sezonu, szczególnie gdy rośliny są młode (w celu dobrego zagęszczenia od dołu). Przy wysokich i szerokich żywopłotach problemem jest cięcie ich górnych części – potrzebna jest wysoka drabina, nożyce na wysięgniku i sprawna osoba do cięcia. Wysokie żywopłoty nie cięte od góry będą łysiały i zatracały swój ochronny charakter. Mimo tych trudności w utrzymaniu, żywopłoty formowane są bardzo chętnie zakładane, a kilku- kilkunastoletnie nasadzenia potrafią naprawdę zachwycić. W naszych ogrodach przydomowych najczęściej zakładamy żywopłoty formowane z 4 gatunków liściastych: ligustru pospolitego, irgi błyszczącej, porzeczki alpejskiej lub z bukszpanu. Są to gatunki wręcz wymagające cięcia, tylko przycięte wyglądają schludnie i gęsto.
Żywopłoty niestrzyżone (nieformowane)
Żywopłoty niestrzyżone są zdecydowanie łatwiejsze w utrzymaniu, nie wymagają bowiem tak częstego strzyżenia, a i tak dobrze zagęszczają się. Ich dodatkowym atutem są kwiaty i owoce. Żywopłoty te wyglądają lekko, zwiewnie, niestety zajmują znacznie więcej miejsca. Musimy pamiętać, że krzewy posadzone w żywopłocie nieformowanym też wymagają cięcia – sanitarnego, odmładzającego, korygującego rozmiary, czy wływającego na coroczne kwitnienie (np. coroczne, jednorazowe cięcie forsycji po kwitnieniu). Cięcia te wykonujemy jednak znacznie rzadziej niż w przypadku żywopłotów formowanych.
Ilość gatunków, z których możemy stworzyć żywopłot niestrzyżony jest ogromna. Doskonale sprawdzają się tu forsycje, jaśminowce, żylistki, śnieguliczki, krzewuszki, derenie, tawuły, złotliny i wiele, wiele innych.
Ze względu na wysokość
Ze względu na wysokość roślin, żywopłoty dzielimy na:
Żywopłoty wysokie
Inaczej nazywane szpalerami mają ponad 2 metry wysokości i mają przede wszystkim charakter ochronny, a w ogrodach historycznych także ozdobny. Są to żywopłoty mocno strzyżone, bardzo trudne w utrzymaniu (niewygodne, nieraz karkołomne cięcie). Wśród gatunków stosowanych na szpalery na pierwszy plan wysuwają się drzewa liściaste: grab, buk, lipa, klon polny oraz iglaste: żywotnik zachodni, cis, świerk pospolity, modrzew. Niewysoki szpaler można także w ciągu wielu lat uformować z ligustru.
Żywopłoty średnio wysokie
Ich umowna wysokość to 1-2 metry. Podobnie jak poprzednie, te żywopłoty sadzone są jako ochronne oraz ozdobne. Są chętnie sadzone wzdłuż ogrodzeń ogródków działkowych i domków jednorodzinnych, mogą być strzyżone lub niestrzyżone. Na żywopłoty średniej wysokości nadaje się znacznie więcej gatunków niż na szpalery. Nadal mogą to być drzewa liściaste: grab, buk, klon polny, iglaste: cis. żywotnik zachodni, świerki, jałowce, cyprysiki, oraz krzewy liściaste: ligustr, karagana, morwa, pigwowiec, głogi, derenie, pęcherznica, jaśminowiec i wiele innych.
Żywopłoty niskie
Ich wysokość to 30-100 cm. Są to głównie żywopłoty ozdobne, często są rozmieszczone we wnętrzach ogrodowych, stanowiąc granicę między różnymi fragmentami ogrodu, Niskie żywopłoty mogą być strzyżone lub niestrzyżone, bardzo chętnie stosuje się tu gatunki o różnobarwnych liściach. Ilość gatunków i odmian nadających się na ten rodzaj żywopłotu jest ogromna. Zachęcam do przeglądu gatunków, a tu wyliczę tylko kilka najczęściej sadzonych: ligustr, irga błyszcząca, porzeczka alpejska, berberysy, bukszpan, mahonia, jaśminowiec, karagana, pięciornik, śnieguliczka, ognik, tawuły, a z iglastych: modrzew, cis, żywotnik zachodni.
Żywopłoty bardzo niskie
Dorastają do 30 cm i są żywopłotami wybitnie ozdobnymi. Najczęściej stanowią obwódkę nasadzeń sezonowych, trawnika lub ogródka użytkowego (ziołowego lub warzywnego). Są nieodzownym elementem ogrodów historycznych, głównie renesansowych i barokowych. Najczęściej są to żywopłoty strzyżone, ozdobne z liści, nie kwitnące i nie owocujące. Wybór gatunków jest już znacznie mniejszy, często stosuje się tu wolno rosnące odmiany. Niewskazane jest prowadzenie bardzo niskiego żywopłotu z roślin o wybujałym, szybkim wzroście, gdyż mimo ciągłego cięcia rośliny i tak wymkną nam się spod kontroli i zatracą karłowy charakter żywopłotu. Do roślin nadających się do tej grupy należą: lawenda, ligustr `Lodense`, niskie odmiany berberysa Thunberga i porzeczki alpejskiej oraz rośliny sezonowe: barbula. kocanki włoskie, mietelnik żakula.
Ze względu na sezonowość
Ze względu na sezonowość liści żywopłoty możemy podzielić na:
Żywopłoty sezonowe
Większość gatunków drzew i krzewów liściastych stosowanych na żywopłoty to gatunki o liściach sezonowych (zrzucających liście na zimę). Takie żywopłoty są tańsze i łatwiejsze w utrzymaniu od zimozielonych (szczególnie zimą). Sadzimy je w przede wszystkim w tych ogrodach, w których przebywamy głównie latem (ogródki działkowe, letniska) i chcemy się odgrodzić od wścibskich sąsiadów. Gdy zimą rośliny zrzucą liście nie przeszkadza nam to, ponieważ dużo rzadziej korzystamy z takiego ogrodu, a spojrzenia sąsiadów są wręcz wskazane (lepiej widać np. złodziei). Żywopłoty sezonowe mają jeszcze dodatkowy walor – o każdej porze roku wyglądają inaczej, szczególnie cenne są gatunki ładnie przebarwiające się jesienią. Do podstawowych gatunków o liściach sezonowych należą: ligustr, irga błyszcząca, porzeczka alpejska, berberysy, tawuły i wiele innych, a z iglastych – modrzew (wyłącznie na żywopłoty strzyżone, pięknie przebarwia się jesienią na żółto).
Żywopłoty zimozielone
Są niezastąpione wszędzie tam, gdzie chcemy mieć zieloną ścianę przez cały rok. Są to przede wszystkim miejsca blisko ulic, a także ogrody przydomowe, po których krzątamy się przez cały rok. Średnio wysokie i wysokie żywopłoty zimozielone mają głównie znaczenie ochronne, a niższe pełnią funkcje tylko ozdobne. W naszych warunkach klimatycznych utrzymanie żywopłotu zimozielonego jest trudne, zimą rośliny narażone są na wysychanie, wiele z nich nieodwracalnie brązowieje po zimie i wymaga usunięcia z żywopłotu. „Wyłysiały” i „szczerbaty” żywopłot nie stanowi swojej funkcji ozdobnej. Ponadto rośliny zimozielone są z reguły droższe od sezonowych, chociażby dlatego, że są produkowane głównie w pojemnikach. Do naszych warunków klimatycznych najlepiej nadaje się żywotnie zachodni, świerk pospolity i cis – z tych gatunków możemy tworzyć nawet szpalery. Żywotnik zachodni, stosowany w naszym kraju nagminnie, znosi wprawdzie całkiem dobrze nasze zimy, ale brązowieje odwracalnie od strony południowej i nie wygląda wtedy zbyt dekoracyjne. Ponadto uważa się, że gatunek ten urośnie wszędzie, a on naprawdę nie znosi warunków miejskich i nigdy nie będzie ładnie wyglądał posadzony przy samej ulicy. Natomiast liściaste drzewa i krzewy zimozielone – różaneczniki, laurowiśnie czy bukszpany nie nadają się u nas do tworzenia wysokich ścian (zimą mogą wysychać). Najczęściej stosowany bukszpan nadaje się jedynie na niskie i bardzo niskie nasadzenia, gdyż można go wtedy łatwo zacieniować przewiewną tkaniną. Wyższe żywopłoty z bukszpanu są ryzykowne w naszych warunkach klimatycznych.