Rozmnażanie generatywne roślin

Rozmnażanie generatywne roślin

---

Rozmnażanie generatywne roślin jest to rozmnażanie płciowe, przy pomocy nasion. W ten sposób rozmnażamy wszystkie rośliny jednoroczne i dwuletnie, wiele bylin oraz krzewów i drzew. Musimy pamiętać, że otrzymanie zdrowego i dobrze rozwijającego się materiału roślinnego jest pewniejsze, jeżeli wykorzystamy do rozmnażania nasiona z roślin miejscowego pochodzenia lub pochodzących z podobnych warunków klimatycznych.

Zalety tego sposobu rozmnażania to:

• otrzymanie jednorazowo dużej liczby osobników;
• duża zdrowotność otrzymanych roślin;
• możliwość otrzymania roślin o nowych kombinacjach cech (cenione przez hodowców pracujących nad nowymi odmianami).

Rozmnażanie generatywne ma też wady:

• otrzymujemy zróżnicowany, niejednorodny materiał (w zależności od gatunku);
• rośliny późno wchodzą w okres kwitnienia i owocowania (szczególnie niepożądane w przypadku drzew ozdobnych z owoców);
• przy wielu gatunkach trudno pozyskać wartościowy materiał siewny;
• wiele gatunków ma długi lub bardzo długi okres spoczynku i kiełkowania nasion.

Z rozmnażaniem generatywnym wiążą się następujące czynności, które powinien wykonać ogrodnik. W zależności od gatunku należy przeprowadzić:

• zbiór nasion (można oczywiście kupić gotowe w torebce);
• zabiegi przedsiewne;
• wysiew nasion.

Zbiór nasion

Większość nasion powinna być zbierana w okresie pełnej dojrzałości, dlatego też owoce należy zostawić na roślinie tak długo jak to jest tylko możliwe.

Wiele roślin natychmiast po dojrzeniu owoców wyrzuca nasiona na duże odległości (np. popularne bratki, oczary), dlatego warto zastosować osłonę z folii lub papieru. Im dłużej utrzymamy nasiona na roślinie, tym lepiej będą się przechowywały i ich wartość użytkowa będzie wyższa.

Nasiona schowane w mięsistym owocu (np. ligustru, róży, jabłoni itp.) wydobywamy po wcześniejszym namoczeniu owoców. Po ok. 24 godzinach zgniatamy rozmoczone owoce i zbieramy z wody nasiona. Następnie przemywamy nasiona wodą z resztek miąższu (miąższ często zawiera substancje hamujące kiełkowanie nasion), suszymy i wywiewamy.

Można by się zastanawiać, po co w ogóle bawić się w to zbieranie owoców i wydłubywanie nasion. Może lepiej zostawić je na krzewie lub pod krzewem do wiosny, aż same zmiękną i wyrzucą nasiona. No cóż, na mięsiste owoce czeka zimą sporo amatorów (ptaki, ssaki) i wiosną mogłaby nas spotkać przykra niespodzianka w postaci ogołoconych z owoców roślin.

Nasiona roślin jednorocznych i dwuletnich warto kupować od znanych firm nasiennych, produkujących nasiona wyselekcjonowane, z których wyrosną rośliny o określonych cechach.

Zabiegi przedsiewne

Wiele roślin, szczególnie krzewów i drzew pochodzących z naszej strefy klimatycznej, wymaga specyficznych zabiegów, umożliwiających kiełkowanie nasion. Do zabiegów tych należą: stratyfikacja i Skaryfikacja.

stratyfikacja

(od słowa stratum czyli warstwa) polega na przechowywaniu nasion przez okres kilku-kilkunastu miesięcy (w zależności od gatunku) w warstwach wilgotnego podłoża (torf, piasek) w temperaturze 0-10^oC. Zabieg ten ma imitować naturalne warunki, jakim poddane są nasiona w okresie zimy.

Nasiona naszych rodzimych drzew i krzewów po opadnięciu na ziemię, narażone są na deszcze, przykrycie ziemią, liśćmi i śniegiem, gdzie w temperaturze bliskiej 0^oC pozostają do wiosny. Nie są w stanie wykiełkować w czasie nawet bardzo ciepłej jesieni i zimy, ponieważ zawierają duże stężenie inhibitorów wzrostu (substancji hamujących rozwój). Jest to tzw. spoczynek bezwzględny. Polega on na tym, że bez względu na warunki pogodowe nasiona nie są w stanie wykiełkować, póki nie zmaleje stężenie inhibitorów wzrostu. Podczas stratyfikacji  inhibitory są sukcesywnie wymywane, aż do zakończenia spoczynku bezwzględnego. Od tego momentu nasiona wchodzą w tzw. spoczynek względny. Jest on uzależniony od warunków pogodowych. Dzięki temu przystosowaniu nasiona roślin drzewiastych z naszego klimatu są zabezpieczone przed kiełkowaniem wcześniejszym niż na wiosnę. Ta znajomość biologii spoczynku i kiełkowania pozwala szkółkarzom na prawidłowe przygotowanie nasion w zależności od gatunku.

W praktyce zabieg ten polega na umieszczeniu nasion w pojemnikach (skrzynki, doniczki) warstwami na przemian z wilgotnym podłożem i umieszczenie pojemników w chłodniach. Podłoże należy podlewać, tak aby stale było umiarkowanie wilgotne. Niewielkie ilości nasion można wymieszać z podłożem i przechowywać w zamkniętych woreczkach foliowych w lodówce.

Skaryfikacja

Skaryfikacja polega na niszczeniu twardej, nieprzepuszczalnej skorupy nasiennej. Wszystkie nasiona do wykiełkowania potrzebują wody, która powoduje ich napęcznienie. Jeżeli skorupa jest nieprzepuszczalna dla wody, to nasiona nie są w stanie spęcznieć i nie wykiełkują. Skaryfikację wykonuje się przede wszystkim dla nasion palm i roślin motylkowych (np. łubiny, robinia akacjowa, złotokap, palmy). Sposoby skaryfikacji:

• mechaniczna – polega na nacinaniu nasion np. tłuczonym szkłem czy papierem ściernym (specjalne bębny wypełnione okruchami szkła lub zaopatrzonymi w tarcze z papierem ściernym);
• chemiczna – polega na traktowaniu nasion stężonymi kwasami (moczenie w roztworach kwasów przez okres uzależniony od gatunku rośliny);
• fizyczna – polega na traktowaniu nasion na przemian gorącą i zimną wodą, co spowoduje pękanie skorupy nasiennej (podobnie jak szkło pęka pod wpływem nagłych zmian temperatur). Można też moczyć nasiona w wodzie o temperaturze 40^oC przez 24-48 godzin.

Nasiona roślin rabatowych (jednorocznych i dwuletnich) nie muszą być stratyfikowane, a tylko niektóre wymagają skaryfikacji.

Inne zabiegi przedsiewne

Firmy nasienne coraz częściej stosują różne sposoby uszlachetniania nasion:

• inkrustacja – pokrycie powierzchni nasion środkami grzybobójczymi i owadobójczymi (fungicydami i insektycydami), a następnie cienką warstwą ochronnej „glazury”.
• granulowanie – mieszanie bardzo drobnych nasion (begonia, kaktusy) ze specjalną masą, wyciskanie przez prasę i suszenie. Otrzymuje się granulki, w których znajduje się kilka nasion. Takie granulki można wysiewać punktowo, dużo rzadziej, ograniczając w ten sposób i opóźniając zabieg pikowania siewek.
• otoczkowanie – pokrywanie bardzo drobnych nasion grubą warstwą mieszanki torfowo-gliniastej z dodatkiem pyłu wulkanicznego, która uczyni je większymi i łatwiejszymi do wysiewu. Często do otoczki dodaje się hormony stymulujące wzrost oraz środki ochrony roślin. Po umieszczeniu nasion w wilgotnym podłożu otoczka powoli się rozpuszcza.
• taśmy nasienne – umieszczenie nasion na wąskiej, pokrytej klejem  taśmie papieru.

Wysiew nasion

Nasiona wysiewamy bezpośrednio do gruntu albo do pojemników (skrzynki, multiplaty, doniczki) w zależności od gatunku rośliny oraz  od terminu wysiewu. 

Terminy wysiewu roślin ozdobnych:

• wiosna – to główny termin wysiewu roślin ozdobnych. W tym czasie wysiewamy nasiona roślin jednorocznych (wcześniej – produkowane z rozsady, później – wysiewane wprost do gruntu), większość dwuletnich, część bylin i większość roślin drzewiastych (szczególnie tych, których nasiona przeszły stratyfikację).
• lato – to termin wysiewu niektórych gatunków dwuletnich (np. bratka), bylin o nasionach szybko tracących zdolność kiełkowania (muszą być wysiane zaraz po zbiorze – np. ciemierniki, pełniki, sasanki), niektórych drzew i krzewów (np. klon srebrzysty, wrzosy).
• jesień – to termin wysiewu niektórych gatunków roślin jednorocznych bezpośrednio do gruntu (np.gatunki mało wrażliwe na niskie temperatury – np. chabry), wielu roślin drzewiastych (np. wiele klonów, graby, głogi, dęby)
• zima – termin wysiewu niektórych roślin sezonowych produkowanych pod osłonami (np. begonia stale kwitnąca, petunia, lobelia, pelargonia), bylin wymagających przechłodzenia lub przemrożenia (np. dzwonki, pierwiosnki, szarotka, liatra), niektórych roślin drzewiastych (np. pieris).

---

 

2