Taxus baccata – cis pospolity
Pochodzenie i opis
Taxus baccata – cis pospolity rośnie dziko w lasach Europy środkowej i zachodniej, w Afryce Północnej i Azji. W Polsce występuje nielicznie w kilku stanowiskach. Jest pod ścisłą ochroną gatunkową. Ma ozdobne, ciemne ulistnienie oraz widoczne z daleka, jaskrawo czerwone jagody.
Jest to doskonały gatunek do cięcia – stosowany jest na żywopłoty strzyżone i do tworzenia rzeźb roślinnych. Jest drzewem dorastającym do 20 m lub rozłożystym krzewem (głównie odmiany ogrodowe). W warunkach naturalnych rośnie bardzo wolno i jest bardzo długowieczny. Odmiany ogrodowe oraz okazy młode (do 10 lat) rosną dużo szybciej.
Najstarsze drzewo w Polsce to właśnie cis. Rośnie w Henrykowie Lubańskim i ma prawie 1300 lat.
Największe skupisko cisów w Polsce znajduje się w Borach Tucholskich, w miejscowości Wierzchlas (rezerwat im. Wyczółkowskiego – najstarszy rezerwat w Polsce).
Cis ma ogromną zdolność regeneracyjną. Nawet powalone drzewo może wytwarzać nowe pędy bezpośrednio z pnia.
Kora cisów mocno łuszczy się. Igły są miękkie, ciemnozielone, rozłożone grzebieniasto po obu stronach pędu. Nie wytwarza żywicy. Drewno ma twarde, czerwono zabarwione. Wykorzystywane było do wyrobu inkrustowanych mebli. Drewno jest bardzo trwałe i elastyczne, dlatego kiedyś produkowano z niego łuki (łac. taxus znaczy łuk).
Nadmierne wycinanie cisów sprawiło, że już Władysław Jagiełło w roku 1423 r. nakazał ochronę prawną tego gatunku. Dziś cis wpisany jest do Czerwonej Księgi Roślin, jako roślina zagrożona wyginięciem.
Jest to gatunek dwupienny. Kwiaty są niepozorne, zielono żółte, bez znaczenia zdobniczego. Rozwijają się wcześnie, przed rozwojem nowych igieł, w kwietniu.
Nasiona są czarne, otoczone mięsistą, czerwoną ozdobną osnówką. Osnówka ta jest słodka i jadalna. Jagody dojrzewają późnym latem i jesienią (VIII – X).
Cała roślina, poza czerwonymi osnówkami, jest trująca. Zawiera trujący alkaloid taksynę, zakłócającą pracę serca. Trucizna ta wykorzystywana była już w starożytności do zatruwania strzał. Z tkanek cisa produkuje się leki antynowotworowe.
Wymagania
Cis jest gatunkiem cieniolubnym i najbardziej cienioznośnym ze wszystkich iglastych.
Dobrze rośnie w miejscach zacisznych, wilgotnych, doskonale rośnie w sąsiedztwie zbiorników wodnych. Gleba powinna być żyzna, przepuszczalna, wapienna. Nie znosi gleb suchych i jałowych oraz miejsc upalnych i suchych. W mroźne zimy na odkrytych przestrzeniach z silnymi suchymi wiatrami może przemarzać. Doskonale znosi przesadzanie ze względu na dobrze rozbudowany system korzeniowy.
Doskonale znosi cięcie, najlepiej ze wszystkich gatunków iglastych.
Zastosowanie
Jest to podstawowy gatunek na strzyżone żywopłoty i do tworzenia rzeźb roślinnych. Był wykorzystywany już w ogrodach starożytnych. Jest też ważnym elementem roślinnym w ogrodach historycznych, szczególnie w stylu francuskim. Bardzo dobrze prezentuje się na cmentarzach (ciemne ulistnienie).
Rozmnażanie
Przez wysiew nasion po stratyfikacji trwającej nawet 1,5 roku. Rośliny rozmnożone z nasion niezadowalająco powtarzają cechy mateczne.
Dobre rezultaty daje ukorzenianie sadzonek wykonywanych jesienią i ukorzenionych przez zimę w chłodnych szklarniach.
